“Ψηφιακή λογοτεχνία, ανοικτές αυτοεκδόσεις και άδειες Creative Commons” του Γιάννη Φαρσάρη
Ο Γιάννης Φαρσάρης στην εκδήλωση για τις άδειες Creative Commons
Ο “Ηλεκτρονικός Αναγνώστης” δημοσιεύει σήμερα το επεξεργασμένο κείμενο της εισήγησης του Γιάννη Φαρσάρη, συγγραφέα και δημιουργού της ανοιχτής βιβλιοθήκης OpenBook.gr, στην εκδήλωση “Οι δημιουργοί εξηγούν γιατί επιλέγουν άδειες Creative Commons” (φωτογραφίες, αποτίμηση). Ο Φαρσάρης γράφει για την προσωπική του εμπειρία από το χώρο των αυτοεκδόσεων και εκδόσεων ebooks και το κείμενό του συνιστά επίσης ένα σύντομο, αλλά περιεκτικό και τεκμηριωμένο οδηγό για όποιον συγγραφέα θέλει να εκδώσει τα βιβλία του σε ηλεκτρονική μορφή.
***
Ψηφιακή λογοτεχνία, ανοικτές αυτοεκδόσεις και άδειες Creative Commons
του Γιάννη Φαρσάρη
Το διαδίκτυο από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του άρχισε να σπείρει καινά δαιμόνια σε όλους σχεδόν τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Όσο αναπτύσσεται αρχίζει να μεταλλάσσει τις στερεότυπες αντιλήψεις, δομές και διαδικασίες. Μια από τις ριζικές καινοτομίες που επέφερε είναι το ανοικτό περιεχόμενο κάθε μορφής (κείμενο, ήχος, εικόνα, video). Η λογοτεχνία, παρότι ανθεκτική στην παραδοσιακή συνήθεια ανάγνωσης του τυπωμένου χαρτιού, δεν γινόταν να μην ακολουθήσει τις εξελίξεις. Ας δούμε ένα χρονολόγιο με σημαντικούς σταθμούς στην ιστορία της ανοικτής διαδικτυακής λογοτεχνίας:
- 1971: Ξεκινάει τη λειτουργία του το Project Gutenberg, η πρώτη ανοικτή ψηφιακή βιβλιοθήκη με λογοτεχνικά έργα ελεύθερα πνευματικών δικαιωμάτων (public domain).
- 1994: Ο συγγραφέας Bruce Sterling κυκλοφορεί στο διαδίκτυο το πρώτο ελεύθερο λογοτεχνικό e-book “The Hacker Crackdown“, που ήταν ήδη best seller σε έντυπη μορφή. Είναι χαρακτηριστική η σημείωση που προσδιόριζε την ελεύθερη διανομή του: “Literary Freeware: Not for Commercial Use”
- 1997: Ο Νίκος Δήμου γίνεται ο πρώτος Έλληνας συγγραφέας που διαθέτει ελεύθερα στο διαδίκτυο ολόκληρα βιβλία του, μέσω του προσωπικού του δικτυακού τόπου www.ndimou.gr
- 2008: Οι Εκδόσεις Καστανιώτη διαθέτουν ελεύθερα στο διαδίκτυο το έργο “Χαμένο Μπλουζ” του Μίμη Ανδρουλάκη με άδεια Creative Commons.
Ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός Creative Commons ιδρύθηκε το 2001 στο Σαν Φρανσίσκο από τον σαραντάχρονο Lawrence Lessig και στη χώρα μας (http://www.creativecommons.gr/) οι άδειες ξεκίνησαν να εξαπλώνονται με πρωτοβουλία της Εταιρείας Ελεύθερου Λογισμικού / Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα (http://www.ellak.gr/) το 2007. Οι άδειες Creative Commons είναι εναλλακτικές άδειες πνευματικής ιδιοκτησίας, που αντικαθιστούν το Copyright, και με τη χρήση τους ο δημιουργός διαθέτει ένα μέρος των δικαιωμάτων του στο κοινωνικό σύνολο. Για παράδειγμα αφήνεται ελεύθερο το δικαίωμα της ελεύθερης διανομής και αναπαραγωγής του έργου, για εμπορική ή μη εμπορική χρήση του έργου, καθώς και το δικαίωμα της διασκευής και τροποποίησης του έργου. Οι δημιουργοί μπορούν να επιλέξουν οποιαδήποτε από τις 6 διαθέσιμες άδειες θεωρούν ότι ταιριάζει στις απαιτήσεις τους και να απελευθερώσουν το έργο τους στο διαδίκτυο. Οι άδειες Creative Commons είναι μια καινοτόμα μορφή διαχείρισης της πνευματικής ιδιοκτησίας που αντικαθιστά δημιουργικά την ολοκληρωτική προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων.
Ειδικότερα στη λογοτεχνία, μπορούν να αποτελέσουν μια εξαιρετική λύση για την αδειοδότηση μιας ψηφιακής έκδοσης που δεν αποσκοπεί άμεσα στο κέρδος. Άλλωστε κάθε λογοτεχνικό έργο έχει πρωτίστως έναν και μόνο σκοπό: να διαβαστεί από τους αναγνώστες. Tα πιθανά οφέλη και πλεονεκτήματα χρήσης των αδειών Creative Commons στην ψηφιακή λογοτεχνία είναι πραγματικά πολλά. Ας τα δούμε επιγραμματικά:
- Πρόσβαση του λογοτεχνικού έργου σε ένα ευρύτερο κοινό που δεν θα το αγόραζε.
- Ενίσχυση του ονόματος και του κύρους του δημιουργού.
- Πιθανή εισροή εσόδων με καινοτόμες μεθόδους (π.χ. Donation, Crowd funding, Open price κ.λ.π.).
- Κίνητρο περαιτέρω διάδοσης του έργου από τους αναγνώστες.
- Χτίσιμο κοινωνικού δικτύου με το αναγνωστικό κοινό.
- Ανατροφοδότηση από αναγνώστες (σχόλια, παρατηρήσεις, προτάσεις κλπ).
- Αποφυγή κλοπής πνευματικής ιδιοκτησίας.
- Συμμετοχή σε μια αναπτυσσόμενη κοινότητα δημιουργών.
- Συνεισφορά με ανοικτό περιεχόμενο στην κοινότητα του διαδικτύου.
Πώς μπορεί όμως ένας συγγραφέας να διαθέσει ελεύθερα το έργο του στο διαδίκτυο σε e-book με άδεια Creative Commons;
Καταρχήν χρειάζεται να δημιουργήσει το e-book. Υπάρχουν διάφορα προγράμματα σελιδοποίησης, όμως η καλύτερη λύση για κάποιον αρχικά είναι η διαμόρφωση του υλικού σε κειμενογράφο (Microsoft Word, OpenOffice Write κλπ). Το μόνο που χρειάζεται επιπλέον είναι ένα εξώφυλλο, που μπορεί να δημιουργήσει επίσης μόνος του εύκολα και δωρεάν μέσα από online προγράμματα όπως το CopySafe. Κατόπιν θα πρέπει να μετατρέψει το αρχείο σε μορφή pdf (π.χ. μέσω του doc2pdf) αλλά και σε άλλες μορφές συμβατές με συσκευές ηλεκτρονικής ανάγνωσης, όπως το .ePub και το .mobi για Kindle (η μετατροπή μπορεί εύκολα να γίνει μέσω του προγράμματος Calibre).
Όταν ολοκληρωθεί το e-book έχει την επιλογή να το αναρτήσει σε έναν δικό του δικτυακό τόπο ή ιστολόγιο (με χρήση των δωρεάν εργαλείων WordPress, Blogger, Tumblr, κλπ) και να το κοινοποιήσει σε φίλους και γνωστούς στα κοινωνικά δίκτυα.
Ένα ελεύθερο ψηφιακό λογοτεχνικό e-book, όμως, με αδειοδότηση Creative Commons, μπορεί να αναρτηθεί και σε ελληνικές ψηφιακές βιβλιοθήκες όπως οι Free-ebooks, OPENBOOK, eBooks4Greeks, Booknights, αλλά και σε ψηφιακά βιβλιοπωλεία που διαθέτουν ειδική ενότητα με ελεύθερα e-books, όπως είναι τα MyeBooks και FairBooks.
Στο εξωτερικό οι δυνατότητες διάθεσης είναι άπειρες, οπότε θα αναφερθούμε στις σημαντικότερες εξ αυτών: Το βιβλιοπωλείο της Apple iBooks, το SmashWords, το Lulu, το Issuu, το Scribd αλλά και το OpenLibrary είναι μερικές μόνο δημοφιλείς επιλογές που μπορούν να φιλοξενήσουν ανοικτές ψηφιακές αυτοεκδόσεις με άδεια CC.
*
Το διαδίκτυο μας προσφέρει απλόχερα άπειρες δυνατότητες – αδιανόητες στο παρελθόν και προσφερόμενες μόνο μέσα από κλειστές δομές και συστήματα – και οφείλουμε να τις χρησιμοποιούμε δημιουργικά. Δεν πρέπει όμως ούτε στιγμή να ξεχνάμε πως πρόκειται για ένα ανοικτό περιβάλλον, οπότε το μυστικό της επιτυχίας το διαθέτουν μόνο όσοι έχουν ενβαπτιστεί στην ανοικτή κουλτούρα διαμοίρασης και συνεργασίας.
