Η ψηφιακή πλευρά της Έκθεσης Βιβλίου της Φρανκφούρτης 2017

Η ψηφιακή πλευρά των εκδόσεων δεν είναι κάτι καινούργιο για την Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης (Frankfurter Buchmesse), το μεγαλύτερο και σημαντικότερο εκθεσιακό γεγονός για τον κλάδο του βιβλίου διεθνώς, που φέτος συγκέντρωσε 286.425 επισκέπτες, μαζί με 7.300 εκθέτες από 102 χώρες και 500 τραπέζια για ατζέντηδες. Κάθε χρονιά όμως είναι διαφορετική, με την έκθεση να είναι από τους κατεξοχήν χώρους όπου διαμορφώνονται και αποκρυσταλλώνονται οι τάσεις.

Οι επίσημες τοποθετήσεις των μεγάλων εκδοτών για την ψηφιακή μετάβαση του εκδοτικού κλάδου ήταν μάλλον σε καθησυχαστικό τόνο: τα ebooks δεν ανέτρεψαν τον τρόπο που λειτουργεί η εκδοτική βιομηχανία. “Η υποχώρηση του digital disruption στις [οικονομικά] ώριμες περιοχές” έχει οδηγήσει σε μια “υγιή συνύπαρξη των έντυπων και των ηλεκτρονικών βιβλίων”, υποστήριξε ο Markus Dohle, διευθύνων σύμβουλος του Penguin Random House, του μεγαλύτερου εκδοτικού ομίλου διεθνώς. “Οι πελάτες κουράστηκαν από τις οθόνες”, επεσήμανε με ακόμα μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση η Carolyn Reidy, διευθύνουσα σύμβουλος του αμερικανικού εκδοτικού οίκου Simon & Schuster, ενώ, από την άλλη, ο Guillaume Dervieux, διευθύνων σύμβουλος του γαλλικού Albin Michel, συμμερίστηκε την ανακούφιση των συναδέλφων του, υπογραμμίζοντας όμως ότι ο δικός του εκδοτικός οίκος έχει επενδύσει σε νέες ψηφιακές πλατφόρμες στη λογοτεχνία και την εκπαίδευση και βλέπει πολύ θετικά τα audio books και για τη γαλλική αγορά.

Αν αυτή ήταν η ρητορική, η πραγματικότητα επί του εδάφους ήταν πολύ πιο “ανήσυχη”. Υπηρεσίες και υποδομές, ροές εργασίας, ebooks και audio books, δεδομένα και μεταδεδομένα, καινοτόμες προσεγγίσεις ήταν πανταχού παρόντα και στη φετινή έκθεση, τόσο σε ειδικές συστάδες περιπτέρων (Hot Spots) όσο και οριζόντια σε όλες τις αίθουσες.

“Υγιής συνύπαρξη” είναι επομένως όντως ένας ακριβής όρος, με μια ευρεία και δραστήρια ψηφιακή κοινότητα στην καρδιά της Έκθεσης Βιβλίου της Φρανκφούρτης.

Τα hot spots και η οριζόντια παρουσία

Η πιο ορατή παρουσία των ψηφιακών περιπτέρων στην ΕΒΦ ήταν τα 4 hot spots, οι ειδικές ψηφιακές ζώνες της έκθεσης: 1) “Ψηφιακή καινοτομία”, όπου φιλοξενούνταν κυρίως οι μικρότερες σε μέγεθος, αλλά ανερχόμενες εταιρείες με έμφαση την καινοτομία, 2) “Εκπαίδευση”, με πολλές πλατφόρμες και λύσεις για το e-learning, το εκπαιδευτικό παιχνίδι και τα ψηφιακά βοηθήματα στην τάξη, από τις προσχολικές ηλικίες έως την τριτοβάθμια εκπαίδευση και την επιμόρφωση, 3) “Επαγγελματική και επιστημονική πληροφορία”, όπου η έμφαση ήταν εργαλεία για την ακαδημαϊκή κοινότητα και τις βιβλιοθήκες, και 4) “Εκδοτικές υπηρεσίες”, όπου κυρίως φιλοξενούνταν ολοκληρωμένες πλατφόρμες, από τη διαχείριση των μεταδεδομένων και τα στοιχεία των πωλήσεων έως την παραγωγή και τη διαχείριση περιεχομένου για εκδότες. Κάθε ένα από αυτά τα hot spots είχε και το δικό του χώρο παρουσιάσεων, με πρόγραμμα που κάλυπτε και τις τρεις επαγγελματικές ημέρες της έκθεσης (Τετάρτη με Παρασκευή) και πολύ πιο περιορισμένα τις δύο μέρες για το αναγνωστικό κοινό (Σάββατο και Κυριακή). Όλοι οι εκθέτες και οι εκδηλώσεις των hot spots συγκεντρώνονταν και αναδεικνύονταν μάλιστα μέσα από ειδική έκδοση 72 σελίδων από την ΕΒΦ [PDF], ενώ η έκθεση οργάνωνε ειδική περιήγηση σε αυτά με οδηγό τη δημοσιογράφο του Publishers Weekly Erin Cox.

Τα περίπτερα κάλυπταν όλο το σημερινό φάσμα της ψηφιακής μετάβασης του βιβλίου. Έτσι, μεταξύ πολλών άλλων, παρουσία είχαν βιβλιοπωλεία (Google Play Store), πλατφόρμες ανάγνωσης ePUB στον browser και παροχής στατιστικών στοιχείων για τις αναγνωστικές συνήθειες (sgrol.io), εργαλεία για την παρακολούθηση της online συζήτησης γύρω από τα βιβλία και δημιουργίας μικροϊστοριών με βάση αναρτήσεις στα social media (Emma Project), πλατφόρμες μεταδεδομένων με χρήση του συστήματος ONIX (Onixedit, Onixsuite), βιβλία με επαυξημένη πραγματικότητα (augmented reality, SnapLearn, The Covar), παραγωγή και διαχείριση βιβλίων και περιεχομένου (PublishOne), διαχείριση και αξιοποίηση δεδομένων και περιεχομένου ακόμα και με τεχνητή νοημοσύνη (Innodata), εργαλεία για εντοπισμό και διευκόλυνση των ακαδημαϊκών παραπομπών (Crossref), κρυπτογραφημένη αποθήκευση ebooks σε σκληρό δίσκο για πρόσβαση χωρίς internet από παιδιά στην Αφρική (Snapplify), την πρόταση της Sony για το κλείδωμα των ebooks (Sony DADC), τους γαλλικούς ηλεκτρονικούς αναγνώστες της Bookeen με τη νέα συσκευή  Bookeen Saga και πολλά άλλα.

Με τη Γαλλία ως τιμώμενη χώρα φέτος, διακριτή παρουσία στο hot spot “Ψηφιακή καινοτομία” είχαν οι Γάλλοι εκθέτες με 3 startup εταιρίες από το Σεντ-Ετιέν, που υποστηρίζονται από την πρωτοβουλία French Tech (1D Lab για το streaming περιεχομένου, The Covar για την επαυξημένη πραγματικότητα και Strime για τη διαχείριση video).

Όμως η παρουσία των τεχνολογικών περιπτέρων επεκτεινόταν πολύ πέρα από τα ειδικά αφιερωμένα hot spots, ειδικά όταν είχαν υπηρεσίες για το έντυπο όσο και το ηλεκτρονικό βιβλίο. Μεγάλες και καθιερωμένες εταιρείες είχαν εγκατασταθεί σε ανεξάρτητους, αν και συνήθως κοντινούς χώρους, όπως το περίπτερο της EBSCO για τη συγκέντρωση και διαχείριση περιεχομένου για βιβλιοθήκες και ερευνητικά κέντρα, η OverDrive για το δανεισμό ebooks από βιβλιοθήκες, η Ingram για τη συγκέντρωση και διανομή έντυπων και ηλεκτρονικών βιβλίων ή η γερμανική πλατφόρμα που επιτρέπει την πώληση ebooks από βιβλιοπωλεία Libri. Στο περίπτερο της Libri εκτίθονταν και προωθούνταν επίσης και το γερμανικό αντίστοιχο του Kindle, οι συσκευές ανάγνωσης με οθόνη ηλεκτρονικού χαρτιού Tolino, που έχει εξαγοραστεί από το Kobo.

Στον χώρο του ARTS+, που ήταν αφιερωμένος στην προσέγγιση των βιβλίων και της ανάγνωσης μέσω της τέχνης, επίσης αρκετές από τις δράσεις και τα έργα ήταν αφιερωμένα και εμπνευσμένα από την ψηφιακή διάσταση του βιβλίου.

Η δυναμική γερμανική παρουσία

Το γερμανικό κομμάτι της έκθεσης είναι σε μεγάλο βαθμό μια χωριστή μονάδα μέσα στην ΕΒΦ και γίνεται ακόμη πιο χωριστό λόγω του εμποδίου της γλώσσας. Όμως ήταν από μόνο του πολύ δυναμικό και δραστήριο στις ψηφιακές τεχνολογίες γύρω από το βιβλίο.

Κεντρικό ρόλο σε αυτό παίζουν οι πρωτοβουλίες της Ένωσης Γερμανών Εκδοτών και Βιβλιοπωλών (Börsenverein des Deutschen Buchhandels), που διοργανώνει και την ΕΒΦ και έχει αναπτύξει ειδικές δράσεις για τεχνολογικές εταιρίες γύρω από το βιβλίο. Έτσι έχει από το 2016 τον δικό της accelerator για startup επιχειρήσεις στον κλάδο του βιβλίου (CONTENTshift), καθώς και το δικό της Startup Club για πιο ώριμες εταιρείες. Και οι δύο αυτές πρωτοβουλίες είναι ανοιχτές σε διεθνείς συμμετοχές, δεν αφορούν αποκλειστικά τη Γερμανία.

Έτσι, μέσα στην ΕΒΦ, για παράδειγμα, απονεμήθηκε το βραβείο του CONTENTshift για τη “startup περιεχομένου της χρονιάς” για το 2017 στη δανέζικη εταιρεία WriteReader, που αναπτύσσει λογισμικό για να ενθαρρύνει τα παιδιά να γράψουν και να εκδώσουν το δικό τους βιβλίο. Αποτέλεσμα της ίδιας δικτύωσης είναι και η διοργάνωση του Digital Night, μια βραδιάς διασκέδασης και δικτύωσης έξω από το χώρο της έκθεσης για τις startups του βιβλίου.

Παράλληλα, σε μια ανεξάρτητη δράση, μέσα στην ΕΒΦ απονεμήθηκε επίσης το “Γερμανικό Βραβείο Ebook” (Deutscher Ebook Award) για το 2017, που για τη λογοτεχνία το κέρδισε η startup με έδρα το Βερολίνο Oolipo για το “The Message” από τον Tibor Rode με αφήγηση που είναι “παιδί της συνάντησης του Snapchat με το YouTube και το Instagram”.

Γαλλογερμανικός διαγωνισμός startups του βιβλίου

Ίσως η πιο ενδιαφέρουσα και πυκνή εκδήλωση για τη χαρτογράφηση νέων ιδεών και εξελίξεων στην ψηφιακή διάσταση του βιβλίου ήταν ο “Μεγάλος γαλλογερμανικός διαγωνισμός startups” του βιβλίου με 6 γαλλικές και 6 γερμανικές συμμετοχές στο hot spot “Ψηφιακή καινοτομία” και διοργάνωση από το French Tech και το Startup Club της Ένωσης Γερμανών Εκδοτών και Βιβλιοπωλών, που προαναφέραμε.

Στο διαγωνισμό παρουσιάστηκαν πλατφόρμα έκδοσης βιβλίων μετά από συγκέντρωση στοιχείων για την επιτυχία τους μέσα από την αρχική δωρεάν online διάθεσή του (Inkitt), χρήση τεχνητής νοημοσύνης για προσωποποιημένα εκπαιδευτικά βιβλία (Domoscio), πληρωμή σε bitcoin για όσους καταγγέλλουν πειρατικές χρήσεις των βιβλίων (Erudition), λύσεις για τη συνέχιση της ανάγνωσης από τα έντυπα βιβλία στα ebooks (Papego) ή τα audio books (Chaï) με σκανάρισμα της έντυπης σελίδας, πλατφόρμα συγγραφής διαδραστικού περιεχομένου (Panda Suite), ανακάλυψη του επόμενου βιβλίου για ανάγνωση με πλατφόρμα τύπου Tinder (Findl), ηχητική αφήγηση για παιδιά μέσα από τη δική τους επιλογή χαρακτήρων, θεμάτων και αντικειμένων μέσα από μια ειδικά διαμορφωμένη συσκευή-παιχνίδι (Lunii), εμπλουτισμό των ιστοριών με video-αφηγήσεις μέσα από έτοιμα πρότυπα (Videobooks), εφαρμογές ανάγνωσης με διαλειτουργικότητα (Lisa), χρήση νάνο-πληρωμών για online περιεχόμενο (SatoshiPay) και ψηφιακές ιστορίες με animation με βάση πρότυπα σελίδων που ζωγραφίζουν με παραδοσιακό τρόπο τα παιδιά (Wakatoon). Νικητής αναδείχτηκε, μετά από τον δίωρο διαγωνισμό, το στοχευμένο στα παιδιά Lunii.

Μια συνοπτικότερη εκδοχή αυτού του κειμένου δημοσιεύτηκε στο ένθετο “Βιβλία” στο Βήμα της Κυριακής της 5ης Νοέμβριου 2017 με τον τίτλο “Οι ψηφιακές ανησυχίες της Εκθεσης Βιβλίου της Φρανκφούρτης“.